ΓΡΑΜΜΟΣ

Η πιο ψηλή κορυφή με σύννεφα στις αρχές Μαίου

Ο Γράμμος, με την χιονόδοξη κορυφή του στα 2.520 μέτρα, είναι το τέταρτο μεγαλύτερο σε ύψος βουνό της Ελλάδας. Βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα από την πόλη της Καστοριάς και «ενώνει» τον Νομό Καστοριάς με τον Νομό Ιωαννίνων καθώς επίσης και την Δυτική Μακεδονία με την Ήπειρο αλλά και την Ελλάδα με την Αλβανία.

Από τις πλαγιές του πηγάζουν οι ποταμοί Αλιάκμονας και Σαραντάπορος. Απότομες χαράδρες, μικτά δάση, υποαλπικές λίμνες, πυκνή βλάστηση και σπάνια είδη του ζωικού βασιλείου (καφέ αρκούδα, ζαρκάδι, αγριογούρουνο, λύκος, βίδρα, αγριόγιδο, δρυοκολάπτης, χρυσαετός, ασπροπάρης, αρπακτικά πουλιά και άλλα είδη άγριας πανίδας) συνθέτουν το μεγαλείο του βουνού που συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο όμορφες περιοχές της Ευρώπης.

Εδώ βρίσκονται οι αλπικές λίμνες Γκιστόβα και Αρρίνες -σε υψόμετρο 2.400 και 2.192 μέτρων αντίστοιχα- στις οποίες ζουν σπάνια αμφίβια είδη Αλπικού Τρίτωνα, καθώς και το παρθένο δάσος Μπαρούγκα, ένα μικτό δάσος οξιάς, ελάτης και μαύρης πεύκης με ανοιχτούς βοσκότοπους, που παρουσιάζει ιδιαίτερη οικολογική, επιστημονική και αισθητική αξία και έχει ανακηρυχθεί «Μνημείο της Φύσης».

Στις παρυφές του, περικυκλωμένο από καταπράσινες εκτάσεις, τρεχούμενα νερά και σπάνιο φυσικό πλούτο, σχηματίζεται ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς – ιδανικός προορισμός για όσους αναζητούν αξέχαστες εμπειρίες στη μεγαλόπρεπη φύση. Μετά από πρόσφατες καταγραφές της πλούσιας χλωρίδας και πανίδας αλλά και των σπάνιων τύπων οικοσυστημάτων που φιλοξενεί, ο Γράμμος συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στα σημαντικότερα καταφύγια των πουλιών και της αρκούδας και εντάσσεται στο Δίκτυο Natura 2000 της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι αλπικές λίμνες
Γκιστόβα και Μουτσάλια

Η λίμνη Μουτσάλια

Στα αλπικά λιβάδια ίου Γράμμου, σε ύψος 2.350 μ., βρίσκεται η αλπική λίμνη με το μεγαλύτερο υψόμετρο στην Ελλάδα, η Γκιστόβα. κρυμμένη σε μια μικρή κόγχη ανάμεσα στις ψηλότερες κορυφές του Γράμμου, ακριβώς πάνω στη γραμμή των συνόρων, η Γκιστόβα διατηρεί τα νερά της όλο το χρόνο και αποτελεί ένα σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα τύπο οικοτόπου. Παρακάτω, στα 1.730 μ., στην περιοχή Επάνω Αρρένα, συναντάμε άλλη μια ορεινή διπλή λίμνη, τα Μουτσάλια, η οποία βρίσκεται κοντά στα όρια της ζώνης των δασών (άνω δασοόρια), σε μια περιοχή γεμάτη με πυκνά δάση οξιάς.

Χλωρίδα

Το μεγαλύτερο μέρος του Γράμμου καλύπτεται από πυκνά δάση. Το τοπίο συμπληρώνεται από λιβάδια, αραιά δάση και μικρές καλλιεργημένες εκτάσεις. Σχετικά εύκολα θα διακρίνουμε τέσσερις βασικές ζώνες:
Παραποτάμια (ή αζωνική) βλάστηση: Στις κοιλάδες και τις ρεματιές σκλήθρα, ιτιές και άλλα δέντρα σχηματίζουν πλούσιες κοινότητες πυκνής παραποτάμιας βλάστησης, η οποία συχνά παίρνει τη χαρακτηριστική μορφή της “στοάς”. Συναντάμε ακόμα και πιο σπάνια δέντρα, όπως σφεντάμια., φλαμουριές και φτελιές•.
Ζώνη δρυός: Πάνω από τις ρεματιές κυριαρχούν τα διάφορα είδη βελανιδιάς, σχηματίζοντας θαμνότοπους ή δάση, συνήθως μαζί με άλλα φυλλοβόλα δέντρα.
Ζώνη μαύρης πεύκης και οξιάς: Κοντά στα 1.000 μ., ξεκινάνε τα υψηλά παραγωγικά δάση της μαύρης πεύκης και πιο ψηλά (με χαρακτηριστική περιοχή τις Άρρενες) τα δάση της οξιάς. Σε κάποιες πιο ψυχρές και υγρές ρεματιές συναντάμε και έλατα. Στα μεγαλύτερα υψόμετρα ευδοκιμούν τα ρόμπολα (ή λευκόδερμη πευκη) το πιο ανθεκτικό κωνοφόρο της Πίνδου.
Τα δάση αραιώνουν και τελικά σταματάνε, επειδή το χιόνι, που καλύπτει το έδαφος για πολλούς μήνες το χρόνο, το κρύο και ο αέρας εμποδίζουν την ανάπτυξη ακόμα και των πιο ανθεκτικών δέντρων. Τη θέση τους καταλαμβάνουν τα αλπικά λιβάδια, ίσως τα πιο χαρακτηριστικά, εκτενή και όμορφα της χώρας. Πολύτιμοι θερινοί βοσκότοποι εδώ και αιώνες, αυτά τα αλπικά λιβάδια φιλοξενούν ταυ-τόχρονα μια σπάνια, για τα ελληνικά δεδομένα, χλωρίδα από μικρά φυτά και αγριολούλουδα.
Σε όλες αυτές τις ζώνες, συναντάμε συνολικά πάνω από 487 είδη φυτών, αριθμός εξαιρετικά μεγάλος για ένα μόνο βουνό και μάλιστα 21 από αυτά είναι ενδημικά, δηλαδή υπάρχουν μόνο στον Γράμμο ή στη γύρω περιοχή.
Πανίδα

Τα θηλαστικά
Πλούσια και ποικίλη χλωρίδα συνοδεύεται βέβαια από πλούσια πανίδα. Σε μεγάλο υψόμετρο, ψηλότερα και από τα προσβάσιμα αλπικά λιβάδια, στις πιο απόκρημνες πλαγιές και στις απομονωμένες δασικές συστάδες, βρίσκουν καταφύγιο μικρά κοπάδια αγριόγιδων, αυτής της όμορφης και εξαιρετικά σπάνιας αντιλόπης των βαλκανικών βουνών. Στα πιο χαμηλά σημεία, στα δάση, στα λιβάδια και στους αγρούς συναντάμε αρκούδες, ζαρκάδια, αγριογούρουνα, λαγούς, λιγοστούς λύκους, αγριόγατες καθώς και πλήθος άλλων μικρών θηλαστικών.

Ψάρια, πουλιά και αμφίβια

Τα ποτάμια της περιοχής φιλοξενούν πληθυσμούς 15 ειδών ψαριών: πέστροφες, τσιρώνια, γουρουνομύτες, γυφτόψαρα, χέλια κ..ά. Η παρουσία τους αποδεικνύει την καθαρότητα των νερών. Στον Γράμμο απαντώνται επίσης και 142 είδη πουλιών, αριθμός μεγάλος για μια ορεινή περιοχή. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν 21 είδη αρπακτικών πουλιών, όπως το σπάνιο διπλοσάινο, ο λιβαδόκιρκος και το μαυροκιρκίνεζο, ο χρυσαειός και ο σταυραετός, ακόμα ο μικρός γύπας ασπροπάρης. Από την εξίσου πλούσια πανίδα ερπετών και αμφιβίων, θα ξεχωρίσουμε τους τρίτωνες, τα “ψάρια με τα πόδια”. Οι κρυστάλλινες λίμνες και οι πηγές του Γράμμου φιλοξενούν και τα τρία είδη τρίτωνα που απαντώνται στην Ελλάδα, τον κοινό, το λοφιοφόρο και τον αλπικό.

Προστατευόμενο είδος προτεραιότητας: η Καφέ Αρκούδα
Οι αρκούδες του Γράμμου

Ο τοπικός πληθυσμός του Γράμου και των γύρω περιοχών έχει υπολογιστεί από 19 έως 54 άτομα. Συνδέεται οργανικά τόσο με τον κεντρικό υποπληθυσμό της Πίνδου, όσο και με ένα μικρότερο υποπληθυσμό που ενδημεί στην αλβανική πλευρά αλλά και με τον υποπληθυσμό της περιοχής της Φλώρινας. Τονίζεται έτσι η ανάγκη διατήρησης των διαδρομών σύνδεσης και αποφυγής ίου κατακερματισμού των βιοτόπων. Οι αρκούδες του Γράμμου προτιμούν να τρέφονται με καρπούς οπωροφόρων δέντρων όπως κερασιές, κορομηλιές και δαμασκηνιές αλλά και άγριων θάμνων και δέντρων όπως η οξιά, η βελανιδιά και η αγριοτριανταφυλλιά. Πολλούς από τούς παραπάνω καρπούς, τους αναζητούν σε οπωρώνες παλιών εγκαταλελειμμένων οικισμών. Τρέφονται επίσης και με ποώδη φυτά ή καλλιεργούμενα δημητριακά, μυρμήγκια και άλλα έντομα και συμπληρώνουν κατά ένα ελάχιστο ποσοστό τη διατροφή τους με κρέας και μέλι. Συνολικά πάντως, το 89% της τροφής τους είναι φυτικής προέλευσης.

Οι μετακινήσεις και τα ίχνη τους
Η έκταση όπου κινείται η κάθε αρκούδα καλύπτει συνήθως αρκετές εκατοντάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα. Οι αρκούδες μετακινούνται με προσοχή και κυρίως μετά τη δύση του ηλίου, αποφεύγοντας έτσι ανεπιθύμητες συναντήσεις με ανθρώπους. Αντί για τα ίδια τα ζώα, μπορούμε ωστόσο να διακρίνουμε, αν είμαστε προσεκτικοί, τα ίχνη της παρουσίας τους: πατημασιές σε λάσπες και νερολακούβες, σπασμένα κλαδιά οπωροφόρων δέντρων (πιθανόν για να μπορέσει να τραφεί και το μικρό μαζί με τη μητέρα), αναποδογυρισμένες πέτρες προς αναζήτηση εντόμων, σπασμένες κορυφές μικρών πεύκων για το σημάδεμα της περιοχής τους. Κάνοντας χρήση τέτοιων λεπτομερειών μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που προσεγγίζουμε το δασικό τοπίο, χωρίς να παραμένουμε στην επιφανειακή οπτική “κατανάλωση”.

Οι πληροφορίες είναι από τον ιστότοπο www.nestorio.gr/του δήμου Νεστορίου στον οποίον ανήκει και το Πεύκο

Οι φωτογραφίες ανήκουν στον Βαγγέλη Ριζόπουλο www.evanrizo.com/

https://www.evanrizo.com/pefko/?page_id=104